روز ملی مبارزه با استکبار جهانی
سیزده آبان روز دانش‌آموز و روز مبارزه با استکبار در ایران است. برخی از وقایع مهم این روز عبارتند از: تبعید امام خمینی در سال ۱۳۴۳ش به خاطر اعتراض به حکومت پهلوی، کشتار دانش‌آموزان معترض توسط رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ش و تسخیر سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام در سال ۱۳۵۸ش. در سالگرد این روز، راهپیمایی و مراسم بزرگداشت برگزار می‌شود.
خاستگاه سه رویداد
سیزده آبان روز دانش‌آموز و روز مبارزه با استکبار جهانی در تقویم جمهوری اسلامی ایران است.[۱] در این روز سه رویداد مهم رخ داده است[۲] که هرکدام از این رخدادها تأثیرگذاری خاصی در شرایط کشور داشت.[۳] تبعید امام خمینی در سال ۱۳۴۳ش، کشتار دانش‌آموزان توسط حکومت پهلوی در سال ۱۳۵۷ش و تسخیر سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام در سال ۱۳۵۸ش،[۴] از اتفاقات این روز در تاریخ انقلاب است.
روز ۱۳ آبان، روز مبارزه جهت استقلال فکری و رهایی از فرهنگ بیگانه دانسته شده[۵] و همه ساله در سالگرد آن، راهپیمایی و مراسم بزرگداشت برگزار می‌شود.[۶]
دولت با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد، ملت ایران را از سگ‌های آمریکایی پست‌تر کردند. اگر چنانچه کسی یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد، بازخواست از او می‌کنند؛ اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد بازخواست می‌کنند و اگر چنانچه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، مرجع ایران را زیر بگیرد، بزرگترین مقام ایران را زیر بگیرد، هیچ کس حق تعرض ندارد...»
تبعید امام خمینی
در روز ۱۳ آبان ۱۳۴۳ش، رژیم پهلوی با احساس خطر از حضور امام خمینی در ایران، دستور دستگیری و تبعیدش از ایران به ترکیه را صادر کرد.[۷] دلیل آن سخنرانی امام خمینی در ۴ آبان،[۸] و صدور اعلامیه علیه شاه و طرح استعماری کاپیتولاسیون دانسته شده است.[۹]
در این سال حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت، لایحه‌ای به مجلس شورای ملی فرستاد که در آن به مستشاران آمریکایی در ایران مصونیت قضایی می‌داد.[۱۰] این طرح به صورت علنی، در مجلس شورای ملی به تصویب نهایی رسید.[۱۱] امام خمینی با اطلاع از آن، در سخنرانی بسیار تند و عتاب‌آمیز،[۱۲] شاه را به خاطر وابستگی به آمریکا و اسرائیل سرزنش کرد و مجلس شورای ملی را به سبب تصویب قانون کاپیتولاسیون مورد انتقاد شدید قرار داد و این قرارداد را خطری برای اسلام و کشور توصیف کرد.[۱۳] وی در این زمینه اعلامیه‌ای نیز در محکومیت قانون کاپیتولاسیون صادر کرد.[۱۴]
رژیم پهلوی با توجه به موفق نبودن طرح زندانی کردن امام خمینی و علما در واقعه ۱۵ خرداد و فشار افکار عمومی،[۱۵] تصمیم به تبعید امام خمینی از ایران گرفت و او را با یک فروند هواپیمای نظامی، به ترکیه و سپس به عراق تبعید نمود.[۱۶]
کشتار دانش‌آموزان معترض در دانشگاه تهران
دانش‌آموزان تهرانی از ۲ آبان ۱۳۵۷ش، در اعتراض به رژیم پهلوی، با تعطیل کردن مدارس خود به سمت دانشگاه تهران حرکت می‌کردند و در دانشگاه، علیه حکومت شعار می‌دادند.[۱۷] مردم و دانشجویان نیز در این راهپیمایی‌ها به دانش‌آموزان ملحق می‌شدند؛ تا اینکه مأموران حکومت پهلوی در ۱۳ آبان، برای جلوگیری از گسترش اعتراضات مانع خروج آنها از دانشگاه تهران شدند و به سمت آنها تیراندازی کردند. در این حمله ۵۶ نفر شهید و صدها نفر زخمی شدند.[۱۸]
حادثه شهادت دانش‌آموزان که از تلویزیون ملی نیز پخش شد، موج جدیدی از اعتراضات را در کشور به راه‌انداخت.[۱۹] امام خمینی در پیامی شهادت دانش‌آموزان به دست حکومت را محکوم کرد.[۲۰] بازار تهران نیز در پی اعتراض به این حمله، تعطیل شد.[۲۱]
این رویداد و موج اعتراضات سبب استعفای وزیر علوم و عزل شریف امامی، نخست‌وزیر وقت، گردید[۲۲] و غلام‌رضا ازهاری جانشین وی شد.[۲۳] شاه پس از این واقعه، در ۱۵ آبان در نطق تلویزیونی گفت: «من صدای انقلاب شما ملت ایران را شنیدم». مردم، پیام شاه را نشانه ضعف و زوال حکومت قلمداد کردند.[۲۴]
برخی معتقدند که این روز نقش بسیار مهمی در پیروزی مرحله اول انقلاب اسلامی ایران داشته است.[۲۵] به همین مناسب این روز در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانش‌آموز ثبت گردید.[۲۶]
تسخیر سفارت آمریکا در تهران
شما می‌بینید که الان مرکز فساد آمریکا را جوان‌ها رفته‌اند گرفته‌اند و آمریکائی‌ها را هم که در آنجا بودند، گرفتند و آن لانه فساد را به دست آوردند و آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند و جوان‌ها مطمئن باشند که آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند....»
تاریخ بایگانی، امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۱۶.
در سال ۱۳۵۸ش و زمان مسئولیت دولت موقت،[۲۷] برخی دانشجویان که به دانشجویان پیرو خط امام شهرت داشتند،[۲۸] به بهانه راهپیمایی روز دانش‌آموز[۲۹] و در اقدامی از پیش طراحی شده[۳۰] به سفارت آمریکا حمله و آن را اشغال کردند و کارکنان سفارت را گروگان گرفتند.[۳۱] اشغال سفارت آمریکا بازتاب گسترده‌ای در جهان داشت و سبب محکومیت ایران در سازمان ملل گردید و شورای امنیت نیز با صدور قطعنامه‌ای خواستار آزادی گروگان‌ها شد.[۳۲] امام خمینی در واکنش به این اقدام، از آن به عنوان انقلاب دوم[۳۳] و بزرگ‌تر از انقلاب اول یاد کرد.[۳۴]
این اقدام دانشجویان به تسخیر لانه جاسوسی شهرت یافت.[۳۵] آمریکا نیز در واکنش به این رخداد، دارایی‌های ایران در آمریکا را توقیف کرد و اخراج ۹۰۰۰ ایرانی مقیم آمریکا را در دستور کار قرار داد[۳۶] و پس از مدتی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع نمود.[۳۷] آمریکا پس از ناامیدی از راه حل مسالمت‌آمیز، دست به عملیات نظامی برای آزادسازی گروگان‌ها زد.[۳۸] این اقدام در صحرای طبس، بر اثر طوفان شن پیش‌بینی شده، ناکام ماند.[۳۹] در نهایت بعد از مذاکرات فشرده میان ایران و آمریکا، گروگان‌ها پس از ۴۴۴ روز آزاد شدند.[۴۰]
این رویداد سبب شد که روز سیزدهم آبان در کنار روز دانش‌آموز به روز مبارزه با استکبار جهانی نیز نام‌گذاری شود.
نظر دهید